آیا تعداد خودروها در خیابان به نقطه اشباع رسیده؟
کلان شهرهای ایران هر روز بیشتر از قبل با بحران حمل و نقل دست‌وپنجه نرم می‌کنند. از خیابان‌هایی که درگیر ترافیک های سنگین‌اند تا هوایی که نفس کشیدن در آن به چالشی روزمره تبدیل شده
کلان شهرهای ایران هر روز بیشتر از قبل با بحران حمل و نقل دست‌وپنجه نرم می‌کنند. از خیابان‌هایی که صبح تا شب درگیر ترافیک های سنگین‌اند گرفته، تا هوایی که نفس کشیدن در آن به چالشی روزمره تبدیل شده است، همه و همه نشان می دهند که چیزی در سیستم حمل و نقل شهری ما به‌شدت بیمار است. این بحران، تنها یک اختلال در رفت و آمد نیست؛ مسئله‌ای است که مستقیماً بر سلامت شهروندان، بهره‌وری اقتصادی و کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد.
سال‌هاست که وعده بهبود شرایط داده می شود، اما واقعیت آن است که اگر تحولی جدی در نگاه به حمل و نقل شهری اتفاق نیفتد، چیزی جز گره‌های کورتر در انتظار شهرهای ما نخواهد بود.
از ترافیک تا تنفس؛ بحران چندوجهی شهرهای بزرگ
شاید ترافیک‌های سنگین اولین چیزی باشد که در ذهن بسیاری از ما به‌عنوان نماد اختلال در حمل‌ونقل شهری نقش می بندد، اما این تنها نوک کوه یخ است. زیر این سطح، لایه های پیچیده‌تری از مشکل پنهان شده‌اند: آلودگی هوا، ناوگان فرسوده، ضعف زیرساخت ها و ناهماهنگی میان توسعه شهری و ظرفیت حمل‌ونقل. این‌ها، بحران حمل‌ونقل را به معضلی فراگیر و چندلایه تبدیل کرده‌اند.
در تهران، مشهد، اصفهان و بسیاری از شهرهای دیگر، خیابان ها دیگر تحمل این حجم از خودرو را ندارند. معابر شهری در ساعات اوج تقریباً قفل می‌شوند و زمان مفید شهروندان به شکل بی‌رحمانه‌ای تلف می شود. همه این‌ها در کنار فرسودگی زیرساخت‌ها، باعث شده چرخ زندگی شهری با زحمت بچرخد.
خودروهای فرسوده؛ عامل پنهان اما خطرناک
یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید این بحران، وجود خودروهای فرسوده در ناوگان حمل‌ونقل است. این خودروها نه تنها سهم زیادی در آلودگی هوا دارند، بلکه از نظر ایمنی و مصرف سوخت نیز بسیار پرهزینه‌اند. شاید عجیب باشد، اما هنوز هم هزاران تاکسی، اتوبوس، کامیون و خودروی شخصی با عمری بیش از ۱۵ سال در سطح شهرها تردد می‌کنند.
هر خودروی فرسوده یک منبع متحرک آلودگی و تهدید برای سلامت شهروندان است. سیستم احتراق ناکارآمد، نبود فیلترهای استاندارد و مصرف سوخت بالا باعث شده‌اند که این خودروها به معضلی جدی در حوزه حمل و نقل و محیط زیست تبدیل شوند.
اگر بخواهیم حمل و نقل شهری را از این وضعیت بحرانی خارج کنیم، اسقاط این خودروها و جایگزینی آن‌ها با وسایل نقلیه کم‌مصرف‌تر و پاک‌تر، یک گام اساسی است. آشنایی با مراحل ثبت نام طرح فرسوده ایرانخودرو و همچنین سایپا کمک زیادی به صاحبان خودروهای اسقاطی خواهد کرد. خوشبختانه، امروز فرصت‌هایی برای این تغییر فراهم شده است. برخی مراکز تخصصی در حوزه اسقاط و بازیافت خودروهای فرسوده فعالیت می کنند و می‌توانند در این مسیر نقش مؤثری ایفا کنند.
آیا الگوی کشورهای پیشرفته قابل اجرا در ایران است؟
نگاهی به تجربه کشورهایی مانند آلمان، ژاپن یا هلند نشان می‌دهد که بحران حمل و نقل، مسئله‌ای جهانی است، اما راه حل دارد. در آلمان، مشوق‌هایی مالی برای کنار گذاشتن خودروهای دیزلی و جایگزینی آن‌ها با خودروهای الکتریکی ارائه شده است. در ژاپن، مالکان خودروهای قدیمی با بازرسی های فنی سخت‌گیرانه مواجه هستند و عملاً نگهداری یک خودروی فرسوده بسیار پرهزینه می‌شود. در هلند نیز توسعه دوچرخه‌سواری و حمل و نقل عمومی پاک، به کاهش نیاز به خودروهای شخصی کمک کرده است.
در ایران نیز با وجود محدودیت‌های اقتصادی، امکان استفاده از تجربیات بین‌المللی وجود دارد. اگر دولت با همکاری بخش خصوصی، یارانه‌ها و تسهیلات هدفمند برای اسقاط و نوسازی ناوگان اختصاص دهد، می توان در مدت زمانی نسبتاً کوتاه، تحول قابل توجهی در حمل و نقل شهری ایجاد کرد.
نجات شهرها از بحران خودروهای فرسوده؛ ممکن اما مشروط
بدون تردید، حمل و نقل شهری می‌تواند نجات یابد؛ اما نه با وعده‌های شعاری یا پروژه‌های کوتاه‌مدت. این تحول نیازمند یک رویکرد سیستمی، جسورانه و آینده‌نگر است. برای رسیدن به شهرهایی با هوای پاک، خیابان‌هایی روان و ناوگانی ایمن، باید قدم های مشخصی برداشته شود. اصلاح قوانین، تخصیص بودجه، استفاده از فناوری‌های نوین، و مهم‌تر از همه، حذف تدریجی خودروهای فرسوده، از جمله این اقدامات کلیدی هستند.
اگر امروز اقدامی نکنیم، فردا دیگر خیلی دیر خواهد بود.
آیا شما هم بخشی از راه‌حل هستید؟
اگر صاحب خودرویی فرسوده هستید، شاید همین امروز بتوانید نقشی در حل این بحران ایفا کنید. اسقاط خودروهای فرسوده نه تنها گامی در جهت حفظ محیط‌زیست و ارتقاء کیفیت زندگی شهری است، بلکه می‌تواند با دریافت تسهیلات جایگزینی یا فروش قطعات بازیافتی، برای شما نیز صرفه اقتصادی داشته باشد.
نادیده گرفتن حمل‌ونقل عمومی؛ اشتباهی که تاوان سنگینی دارد
در بسیاری از کلان‌شهرهای ایران، توسعه حمل و نقل عمومی همواره در اولویت‌های آخر قرار گرفته است. نتیجه این غفلت، وابستگی روزافزون مردم به خودروهای شخصی، افزایش ترافیک، و کاهش کیفیت زندگی شهری است. ناوگان اتوبوس رانی در شهرهای بزرگ با کمبود شدید تجهیزات نو، فرسودگی ناوگان و نبود زمان‌بندی دقیق روبه‌رو است. از سوی دیگر، زیرساخت مترو یا توسعه نیافته یا در برخی شهرها اصلاً وجود ندارد. این وضعیت باعث شده شهروندان، ناگزیر به استفاده از خودروهای شخصی— اگر فرسوده و آلاینده باشند—بپردازند.
اگر رویکرد ما نسبت به حمل و نقل عمومی تغییر نکند و همچنان سرمایه‌گذاری مؤثری در آن صورت نگیرد، حتی اسقاط خودرو های فرسوده نیز نمی‌تواند به‌تنهایی پاسخگوی بحران باشد. بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی باید هم زمان با نوسازی ناوگان صورت بگیرد تا توازن پایداری در شهر شکل گیرد.
نوسازی ناوگان؛ صرفاً یک اقدام فنی نیست، یک ضرورت اجتماعی است
نوسازی ناوگان حمل و نقل، فقط به معنای تعویض یک خودرو با خودروی دیگر نیست. این فرایند، نوعی بازآفرینی شهری است که بر بسیاری از ابعاد زندگی شهروندان تأثیر می‌گذارد. خودروهای نو نه تنها آلایندگی کمتری دارند، بلکه از نظر ایمنی، راحتی، مصرف سوخت و هزینه‌های نگهداری نیز مزایای قابل‌توجهی دارند.
از سوی دیگر، فرایند نوسازی می‌تواند محرک اقتصادی باشد. با فعال‌شدن مراکز اسقاط، بازیافت قطعات، اشتغال‌زایی در حوزه لجستیک و حمل و نقل، و افزایش تولید خودروهای باکیفیت داخلی، یک چرخه اقتصادی سالم شکل می‌گیرد که هم برای شهر و هم برای کشور سودمند است.
